حسین عباسی/ یکی از موانع اصلی توسعه و افزایش ظرفیت صنعت پالایش نفت خام در کشور، عدم کفایت سرمایه در طی ۱۰ سال اخیر بوده است. در همین راستا، مجلس شورای اسلامی اخیراً طرحی را با هدف توسعه‌ صنعت پالایشی با جذب سرمایه‌های مردمی ارائه کرده است که می‌تواند مانع تأمین مالی را برطرف نماید.در سال 1396 به صورت متوسط از مجموع 3.9 میلیون بشکه نفت خام تولید شده از میادین نفت کشور، 1.7 میلیون بشکه (معادل 43 درصد) در داخل کشور به عنوان خوراک واحدهای پالایشگاهی مورد استفاده قرار گرفته و 2.2 میلیون بشکه باقی مانده بصورت خام به خارج از کشور صادر شده است. این اختلاف 57 درصدی در «ظرفیت تولید نفت خام» و «ظرفیت پالایشی کشور» موجب شده است که کشور آمریکا گاه‌ و ‌بی‌گاه به تحریم نفت ایران اقدام کند. این در حالی است که فرآورش نفت خام و میعانات گازی و تبدیل آن به زنجیره متنوعی از فراورده‌های پالایشی و پتروشیمیایی و صادرات آن موجب بی اثر کردن تحریم‌ها می‌گردد.

 مشکلات و موانع توسعه صنعت پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی ایران در 2 دهه اخیر
 این در حالی است که راه حل تبدیل نفت خام به فراورده‌های نفتی برای بی اثر کردن تحریم‌های نفتی که از مسیر توسعه‌ صنعت پالایش می‌گذرد با موانعی همراه است. توسعه صنایع پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی در هر کشوری پس از مطالعه بازار و طراحی مناسب فرایندها براساس بازار مناسب، به سه عامل اصلی «فناوری»، «نیروی انسانی متخصص» و «تأمین مالی» احتیاج دارد. فناوری شامل دانش فنی و همچنین دسترسی به تجهیزات فرایندی است. در قسمت نیروی انسانی متخصص، بحث مدیریت پروژه، پیمانکاری و همچنین اجرای دانش فنی لحاظ شده است و تأمین مالی به موقع نیز به تناسب پیشرفت پروژه اهمیت خواهد یافت. اما در ایران عامل آخر یعنی «تأمین مالی» عمدتاً به عنوان واکنشگر محدود کننده رفتار کرده است و موجب شده است که تعداد زیادی از پروژه‌های پالایشی، پتروپالایشی و پتروشیمیایی پس از خرید یا اجاره زمین، طراحی اولیه پروژه و حتی خرید مراحل اولیه دانش فنی، به دلیل عدم تأمین مالی کافی، در همان مرحله تسطیح زمین و فنس‌کشی باقی بمانند.

 مدل‌های تأمین مالی صنعت پالایش
این در حالی است که برای تأمین مالی پروژه‌هایی همچون ساخت پالایشگاه و پتروپالایشگاه چند مسیر وجود دارد؛ از جمله هدایت اعتبار، هدایت نقدینگی، جذب فاینانس خارجی، بودجه‌ عمرانی و همچنین صندوق توسعه ملی کشور پیش روی ما است. 
یکی از کم هزینه‌ترین و بهترین مسیرهای پیش رو جهت توسعه‌ صنعت پالایش، هدایت اعتبار خلق شده‌ توسط سیستم بانکی به پروژه‌های مولد و محرک اقتصاد است. این مسیر به دلیل نگاه غلط دولت به مقوله کنترل پایه پولی و همچین عدم کنترل بانک مرکزی بر بانک‌های تجاری جهت هدایت اعتبار به پروژه‌های مولد و محرک اقتصاد میسر نیست. از سوی دیگر در شرایط تحریمی که میزان صادرات نفت خام به نصف کاهش یافته است، نه تنها بودجه عمرانی محقق نخواهد شد، بلکه دولت با کسری بودجه مواجه خواهد شد. 
تأمین مالی از طریق صندوق توسعه ملی و همچنین تأمین مالی از طریق جذب فاینانس خارجی دو راهکار دیگر برای تأمین مالی پروژه‌ها است. اخذ وام صندوق توسعه‌ ملی به دلیل صف طولانی درخواست‌کنندگان و همچنین عدم پرداخت تمامی نیاز مالی پروژه از سوی این صندوق، مسیر مناسبی برای تأمین مالی پروژه‌های ایجاد شده و توسعه‌ پالایشگاهی نیست. فاینانس یا تسهیلات خارجی، اعتبارات صادراتی هستند که دولت‌ها برای تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی از آن‌ها استفاده می‌کنند. در این روش، کشورهای خارجی، اعتباراتی را برای تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی کشور متقاضی اختصاص می‌دهند، اما بررسی‌های صورت گرفته در مورد جذب فاینانس برای ایجاد و توسعه‌ پالایشگاه‌ها، حاکی از این موضوع است که در چند سال اخیر هیچ‌کدام با موفقیت همراه نبوده است و جذب فاینانس در حد تفاهمنامه و رایزنی باقی ‌مانده است.

 هدایت نقدینگی بهترین مسیر 
برای بی اثر کردن تحریم‌های نفتی
با توجه به عدم توجه حاکمیت به تأمین مالی صنعت پالایشی، عدم کفایت سرمایه صندوق توسعه ملی و همچنین عدم تحقق فاینانس‌های خارجی برای توسعه‌ این صنعت، مجلس شورای اسلامی سرمایه‌گذاری مردمی را برای توسعه‌ صنعت پالایشی پیشنهاد کرده است. نمایندگان مجلس در طرح پیشنهادی بر موضوع جذب نقدینگی موجود در کشور جهت افزایش ظرفیت پالایشی، حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند. 
طرح «افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» در کمیسیون‌های برنامه و بودجه و انرژی بررسی گردید و با موافقت هر دو کمیسیون همراه شد، این طرح هم‌اکنون در انتظار بررسی در صحن علنی مجلس است.
در حال حاضر میزان نقدینگی به 1600 هزار میلیارد تومان رسیده و بخش عظیمی از آن در حساب‌های پس‌انداز در بانک‌های تجاری در قبال دریافت سود بانکی فریز شده است. وزارت نفت می‌تواند با اتخاذ سیاست‌هایی همچون اعطای تنفس خوراک جهت تضمین پرداخت سود به سرمایه‌گذاران و تسهیل‌گری و رگولاتوری صحیح در صنعت پالایشی، نقدینگی مردم را به این صنعت هدایت کند. هدایت نقدینگی می‌تواند از طریق بورس و با استفاده از بستر صندوق‌های پروژه در کشور صورت گیرد. این در حالی است که با عدم اتخاذ تصمیم صحیح از سوی حاکمیت، هجوم نقدینگی موجود به بازار سکه، ارز و مسکن موجب ایجاد اختلال در اقتصاد شده است.